პატარა ტელესკოპმა, ცნობილი პლანეტის ლითონებით-ღარიბი ბიძაშვილი აღმოაჩინა

ლუისვილის უნივერსიტეტის (University of Louisville) დოქტორანტი სტუდენტი გოგონას, კარენკოლინსის (Karen Collins) წინამძღოლობით, მეცნიერთა ჯგუფმააღმოაშინა, ცხელი, სატურნის-მაგვარი პლანეტა, რომელიციმყოფება 700 სინათლის წელიწადით დაშორებულ ვარსკვლავურსისტემაში.

სამშაბათს, 4 ივნისს,ინდიანაპოლისში, ამერიკის ასტრონომიული საზოგადოების (American Astronomical Society) ნაციონალურ სხდომაზე, კოლინსმა განაცხადა გარეგანი პლანეტის (exoplanet), KELT-6b-ის აღმოჩენის შესახებ.

ასტრონომა პლანეტისნიშნები შენიშნეს მაშინ როცაის გადიოდა თავისივარსკვლავის წინ (ე.წ. ტრანზიტისმოვლენა).  შემდეგ მათ მოახერხეს იმის დადგენაც, რომ პლანეტაძალიან გავს ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ და კარგად შესწავლილ 'ტრანზიტულ' პლანეტას, HD 209458b-ს.

აღმოჩენა გაკეთდა,არც თუ ისე ძვირად ღირებული, სახმელეთოტელესკოპების საშუალებით. მათ შორის იყო, სპეცილურადგარეგანი პლანეტების საძიებლადშექმნილი, ტელესკოპებიც, რომლებიცერთობლივად იმართებოდნენ ოჰაიოსსახელწიფო უნივერსიტეტის(Ohio State University) და ვანრბიტისუნივერსიტეტის (Vanderbilt University) ასტრონომების მიერ.

დედამიწიდან დაკვირვებებისთანახმად, KELT-6b იმყოფება ComaBerenices-ის (ვერონიკას თმა)თანავარსკვლავედში, ლომის(Leo) თანავარსკვლავედის სიახლოვეს. მას აქვს ორბიტა რომელზეც ვარკვლავის დისკის გასწვრივ ტრანზიტით გადისყოველ 7.8 დღეში ერთხელ. რაციმას ნიშნავს რომ პლანეტის“წელიწადი” ერთ კვირაზე ოდნავმეტია. დედამიწიდან პლანეტაჩანს მხოლოდ 5 საათის გავმავლობაში,როცა ის ვარსკვლავის დისკს,წინიდან უვლის.

5 საათი, ხანმოკლე პერიოდათშეიძლებ მოგვეჩვენოს, მაგრამ სახმელეთოტელესოპებით ნაპოვნი პლანეტებისუმრავლესობას კიდე უფროხანმოკლე პერიოდები აქვთ. KELT-6-ს შესახებ სრული დაკვირვებისშეგროვება, დიდ მოთბინებასდა საგრძნობლად მეტ იღბალსმოითხოვს. ჯამურად, კამკამა ცის და სრული სიბნელისპირობებში, საჭიროა7 ტელესკოპური საათი დაკვირვების დრო. წელიწადის დასაწყისში,ლუისვილის უნივერსიტეტისმურის ობსერვატორიაში (UofL'sMoore Observatory) კოლინსს მიეცა პლანეტაზე,ორჯერ, დაკვირვების საშუალებადა ორივეჯერ ცა მოწმენდილიიყო.

“KELT-6b, ამჟამად ყველაზე ხანგძლივადდა სრულად დედამიწიდან დაკვირვებული ტრანზიტული პლანეტაა” თქვა მან.

კოლინსი გახლავთელექტრო-ინჟინერი. ასტრონომიითხანგძლივმა გატაცებამ მიიყვანაის მეორადი კარიერისსაკეთებლად, რაც უფროსამსახურ-თავგადასავალს გავს. “აქკენტუკი-ში (Kentucky), პლანეტისაღმოჩენაში მონაწილეობა,ჩემთვის უბრალოდ წარმოუდგენელია,რომ ასეთი რამის გაკეთებაშემიძლია” ამბობს ის. მისიშრომები მხარდაჭერილია NASA-სკენტუკის კოსმოსური საგრანტოკონსორციუმის (NASA Kentucky Space GrantConsortium) სტიპებდიით უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულთათვის.

სიტყვა KELT იწარმეობაKilodegree Extremely Little Telescope (კილოგრადუსულიუაღრესად პატარა ტელესკოპი)პროექტის სახელწოდებიდან. KELT ჩრდილო ტელესკოპი მდებარეობსარიზონაში, ხოლო მისი სამხრეთ'ტყუპუსცალი' სამხრეთ აფრიკაში. ეს ტელესკოპები არ არის უფრო მძლავრევიდრე მაღალი კლასის ციფრულიკამარები, მაგრამ სამაგიეროთ მათ შეძლეს დაამტკიცება იმის,რომ მცირე ზომის ტელესკოპსაცშეუძლია დიდი პლანეტარულიაღმოჩენების კეთება. მაშინ როდესაც, გასული წლისგანმავლობაში, ჩრდილო KELT-მასრაფი თვალი გადაავლო ახალპლანეტას, ჯგუფს ჭირდებოდადახმარება რათა ტრანზიტზესრული დაკვირვება ეწარმოებინა.ახსნა ოჰაიოს სახელმწიფოუნივერსიტეტის ასისტენტპროფესორმა და KELT ჯგუფის წევრმა, სკოტგაუდიმ (Scott Gaudi)

The KELT ტელესკოპები იწერენღამის ცის სურათების დიდრიგებს. შემდგომ მეცნიერები ეძებენსურათზე არსებული ვარსკვლავებშისუსტ, პერიოდულ, “დაბნელებებს”,რამაც შესაძლოა მიგვანიშნოსპლანეტის ტრანზიტზე, ვარსკვლავისდისკის გასწვრივ. როგორც კი სინათლის მცირე ცვლილება დაფიქსირება,მეცნიერები იწყებენ დამხმარეტელესკოპების გამოყენებას,რათა ზუსტად დაადგინონ, კერძოდ რომელივარსკვლავი იქრდილება დარამდენად. კოლინსმა სწორედამ კრიტიკული დაკვირვებებისწარმოება შეძლო.

“კარენმა თვალი ადევნაპლანეტას და მიიღო მონაცემები,რომლებიც გამოთხოვება მოგვიწია Keck-ის ძრვირადღირებული სადამკვირვებო დროიდან.”ამბობს გაუდი და გულისხმობს ჰავაის კუნძულებზე მდებარე, კეკ ობსერვარორიის (Keck Observatory)მაღალი-სიმძლავრის ტელესკოპებს.“კეკის მონაცემებით, ჩვენშეგვიძლია ვაწარმოოთ გაცილებით უფროფაქიზი დაკვირვება და გვძალუძს დავადასტუროთ KELT-6b აღმოჩენა.

კოლინსმა და მისმაჯგუფმა დაადგინა, რომ KELT-6bარის ცხელი გაზური გიგანტი.პლანეტა ბრუნავს ჩვენი მზისასაკის ტოლი ვარსკვლავისგარშემო. მასით და ზომებით ის გავს სატურნს, თუმცა არ აქვს რგოლები.ამავდროულად ის ძალიან გაქვსHD 209458b-ს, დღეისათვის ყველაზეკარგად შესწავლილ გარეგანპლანეტას, იმ განსხვავებით,რომ გარემო რომელშიც KELT-6bჩამოყალიბდა, მეტალებით (წყალბადზე და ჰელიუმზე უფრო მძიმე ელემენტებით) უაღრესად ღარიბი იყო.

"KELT-6b არის, პლანეტაHD 209458b-ს, მეტალებით ურფო რარიბიბიძაშვილი.” ამბობს ვანდერბილტის(Vanderbilt) ასტრონომიის პროფესორიდა KELT ჯგუფის წევრი კეივანსტასანი (Keivan Stassun). “უცხო სამყაროების ვარსკვლავურგარემოში მეტალებისროლი პლანეტების ფორმირებისას, ეს არის ის მთავარიშეკითხვა რომლზე პასუხისგაგებაც გვინდა. პლანეტამიეკუთვნებამეტალების (ჩვენთვის ცნობილი) ყველაზე მწირი შემცველობის მქონე პლანეტებისრიცხვს. ის იმდანად კაშკაშაა,რომ შესაძლოა იქცეს პლანეტების ფორმირებისთვის აუცილებლიგარემო-პირობების შემსწავლელი,მსგავსი, კვლევებისთვის ეტალონურ ნიმუშად.

ოჰაიოს სახელმწიფოუნივერსიტეტის (Ohio State) დოქტორანტისტუდენტი, თომას ბეატი (ThomasBeatty)ამბობს, რომ ეს აღმოჩენამცირე სიმძლავრის ტელესკოპებისკვლებევში ჩართვის აუცილებლობასუსვამს ჰაზს. “პრეოქტი KELT-ი იქნებოდაშეუძლებელი, რომ არა ტელესკოპების ქსელი,რომელიც მოიცავს პროფესიონალდა მოყვარულ დამკვირვებლებს,”ამბობს ის. ”ისინი ახორციელებენ,ცის, დამღლელ ინსპექტირებას, ამ კვლევის მსგავსად,მთელი ღამის განმავლობაშიუყურებენ ვარსკვლავებს,რომლებსაც უმრავლეს შემთხვევაშიარ აქვთ არავითარი პლანეტები.”

გაუდი, სტასანი, ბეატი, ასისტენტ პროფესორ, ჯოშუაპეპერი (Joshua Pepper, Lehigh University), დაფიზიკისა და ასტრონომიის პროფესორი, ჯონ კეილკოპფი (JohnKielkopf, UofL), ყველანი არიანთანამონაწილენი კოლინსის ამ აღმოჩენის. კვლევებისთვისსაჭირო დამატებითი სახსრებიმობილიზებული იყო ნაციონალურისამეცნიერო ფონდის (National ScienceFoundation), NASA-ს და ვანდერბიტისუნივერსიტეტის (Vanderbilt University)-სერთობლივი ძალისხმევით.

ამჟამად კოლინსი,რომელიც სადოქტოროს დაიცავს2014 წელს, მუშაობს რათა დაადასტუროსიმავე KELT-6b სისტემაში არსებუყლიმეორე სხეულის არსებობა დაგაზომოს მისი პარამეტრები.

სტატიისორიგინალი იხილეთ:

http://phys.org/news/2013-06-telescope-metal-poor-cousin-famous-planet.html#jCp